Dekontaminacja

Jest to proces, który dąży do usunięcia lub unieszkodliwienia (zabicia) drobnoustrojów dzięki któremu używane narzędzia i sprzęty stają się bezpieczne dla zdrowia.

Dekontaminację można podzielić na trzy fazy:

• oczyszczania
• dezynfekcji
• sterylizacji

Faza oczyszczania rozumiana jest jako usuwanie składników organicznych i nieorganicznych osiadłych na narzędziach i sprzęcie w trakcie pracy

Dezynfekcja

Jest działaniem polegającym na niszczeniu form wegetatywnych drobnoustrojów chorobotwórczych, które są obecne na powierzchniach przedmiotów oraz / lub w ich wnętrzu, do stopnia w jakim nie powodują one już zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka.

Sterylizacja

Polega ona na uwolnieniu przedmiotów używanych w gabinecie podologicznym od drobnoustrojów, które mają zdolność do rozmnażania. Do sterylizacji zaliczamy niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych, ich przetrwalników oraz nieodwracalną inaktywację wirusów.

Aby zminimalizować ryzyko przeniesienia infekcji używa się ustalonych odgórnie – głównie przez SANEPID – procedur higienicznych dotyczących:

• dezynfekcji, mycia i sterylizacji narzędzi
• dezynfekcji i mycia sprzętu/narzędzi podologicznych
• mycia i dezynfekcji powierzchni
• mycia i dezynfekcji rąk
• stosowania zabezpieczeń osobistych
• właściwego postępowania z odpadami medycznymi

Metody dezynfekcji

Metody dezynfekcji można podzielić na trzy główne grupy, pod względem rodzaju działającego czynnika:

I) Fizyczne:

• termiczne
• nietermiczne

II) Chemiczne:

• alkohole
• aldehydy
• fenole
• środki utleniające
• halogeny
• środki powierzchniowo czynne

III) Chemiczno-termiczne

Do popularnych metod fizycznych należy termiczne oddziaływanie na czynniki chorobotwórcze, w tym celu używana jest podgrzana woda w temperaturze 80-100°C, w czasie10-30 min, oraz para wodna o temperaturze 100°C, w okresie 10-30 min, bądź o temperaturze 105 °C przy obniżonym ciśnieniu, wówczas wystarcza już czas 15 minut. Do metod fizycznych nietermicznych należy filtracja przy użyciu filtrów chemicznych o wysokiej sprawności, oraz dezynfekcja poprzez zastosowanie promieni świetlnych z zakresu nadfioletu – długość fali w zakresie 136-400nm. W gabinetach specjalistycznej pielęgnacji stóp najczęściej stosowanymi metodami dezynfekcji są metody chemiczne. Aby preparaty chemiczne biobójcze mogły być użyte w gabinecie muszą one posiadać status wyrobu medycznego klasy IIa i posiadać pozwolenie Ministra Zdrowia wydawane przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych w Warszawie, ponadto preparaty zaklasyfikowane do produktów leczniczych antyseptycznych muszą posiadać Świadectwo Rejestracji Ministerstwa Zdrowia lub wpis do Rejestru Produktów Leczniczych.

Metody chemiczne

Skuteczność dezynfekcji chemicznej jest zależna od:

• rodzaju użytego środka,
• czasu jego działania,
• stężenia użytego roztworu roboczego,
• liczby mikroorganizmów
• ilości tkanki organicznej
• dokładności sporządzenia roztworu.

Wadą dezynfekcji chemicznej jest szkodliwe działanie użytych środków na personel i pacjentów oraz środowisko naturalne. Ponadto mikroorganizmy wytwarzają z czasem szczepy odporne na dany preparat. Stopnień powodzenia dezynfekcji jest też ciężki do określenia. Dąży się do uzyskania preparatu do dezynfekcji chemicznej, który działałby nawet w niskim stężeniu na szeroki zakres mikroorganizmów, ulegałby szybkiej biodegradacji, powinien on także rozpuszczać się w wodzie wodociągowej, nie powodować korozji metali, oraz nie działać drażniąco na skórę i błony śluzowe.

Personelowi gabinetów podologicznych zaleca się wymianę roztworów roboczych każdego dnia pracy oraz zawsze wtedy, gdy w roztworze widocznie zmętnieje. Roztwory chemiczne do dezynfekcji powinno się sporządzać bezpośrednio przed ich użyciem, a po użyciu należy je wylewać. Preparaty chemiczne służące do dezynfekcji narzędzi produkowane są na bazie aldehydów, fenoli, utleniaczy, związków powierzchniowo czynnych i chlorheksydyny. Za najskuteczniejsze substancje czynne uważane są związki aldehydów glutarowego i formaldehydu oraz glioksalu.

Mechanizm działania preparatów dezynfekcyjnych

Środki dezynfekcyjne mają za zadanie zaburzyć metabolizm mikroorganizmów chorobotwórczych i uniemożliwić im wykonywanie funkcji życiowych, a w szczególności rozmnażania i kolonizacji. Preparaty te zawierają związki chloru, przez co działają utleniająco, obecność mocnych kwasów i zasad sprawia, że białko w komórkach bakterii, bądź kapsydach wirusów ulega ścięciu, ponadto użyte w składzie środka alkohole odwadniają komórki mikroorganizmów. Zakres działania danego preparatu podany jest zawsze na opakowaniu i oznaczony symbolami, gdzie B oznacza bakterie łącznie z prątkami gruźlicy Tbc, V – wirusy, F – grzyby oraz S – spory (postacie przetrwalnikowe bakterii i grzybów). Preparaty do dezynfekcji chemicznej stosuje się w roztworach wodnych, ponieważ taka forma umożliwia uszkadzanie cytoplazmy mikroorganizmów na zasadach dyfuzji i/lub osmozy. Preparatami chemicznymi dezynfekuje się narzędzia podologiczne, blaty stolików, podgłówki i poręcze fotela, szczotki do mycia narzędzi, szczotki do mycia rąk, umywalki, meble, podłogi, ściany i inne.

Dezynfekcja narzędzi

Dopuszczanie do zasychania substancji organicznych i chemicznych na powierzchniach narzędzi jest zabronione. Dezynfekowanie narzędzi ma miejsce w wanienkach z tworzywa sztucznego zaopatrzonych w cedzak i przykrywkę wypełnionych środkami chemicznymi biobójczymi, roztwory preparatów chemicznych mają być wymieniane codziennie, a dezynfekowane narzędzia powinny być w nich całkowicie zanurzone.

Zarówno przy umieszczaniu narzędzi w wanience z roztworem, jak i ich wyciąganiu należy używać rękawiczek ochronnych i uważać, aby się nie zakłuć ostrymi instrumentami. Narzędzia drobne dezynfekuje się oddzielnie. Sprzęt i narzędzia o złożonej budowie powinny być rozmontowane na części składowe (jeśli jest to możliwe). Konieczne jest przestrzeganie stężeń i czasu ekspozycji na działanie roztworu zaleconych przez producenta. Zużyty roztwór dezynfekcyjny należy wylać, a wanienkę i szczotki umyć, zdezynfekować i przechowywać w stanie wysuszonym. Narzędzia osusza się bawełnianymi ścierkami lub w specjalnych suszarkach. Po zdezynfekowaniu, wyczyszczeniu i wysuszeniu narzędzi są one pakowane i sterylizowane w autoklawie.

Dezynfekcji narzędzi dokonuje się również w myjkach ultradźwiękowych. Do wody w myjkach dodaje się preparat myjąco-dezynfekujący, zabronione jest używanie w nich środków o kwaśnym pH. Po wypłukaniu narzędzia suszy się i sterylizuje w autoklawie, tak samo jak to następuje po myciu ręcznym, a więc muszą one zostać spakowane przed włożeniem do autoklawu.

Dezynfekcja powierzchni takich jak ściany, podłogi i większości mebli obowiązuje raz dziennie po zakończeniu pracy. Fotele podologiczne, frezarki, przyciski, lampolupy, uchwyty itp. muszą być myte i dezynfekowane po każdym przyjętym pacjencie. Do dezynfekcji powierzchni używane są preparaty, które skutecznie działają w czasie krótszym niż 15 min. Zastosowane do dezynfekcji mopy oraz ścierki trzeba wyprać i wysuszyć, a wiadra umyć.

Dezynfekcja powierzchni zanieczyszczonych krwią przebiega nieco odmiennie do dezynfekcji innych powierzchni. Miejsce, które zostało ubrudzone krwią trzeba najpierw pokryć preparatem dezynfekującym, najlepiej w wysokim stężeniu i pozostawić na czas zalecany przez wytwórcę. Po usunięciu tego preparatu powierzchnię należy zdezynfekować ponownie, tym razem używając środka w rozcieńczeniu przeznaczonym do powierzchni czystych, po czym go usunąć, a następnie powierzchnię umyć zwykłym środkiem.

Dezynfekcja lampami bakteriobójczymi (promienie ultrafioletowe) jest stosowana do odkażania powietrza, powierzchni i płynów. Skuteczność tej metody zależna jest od prawidłowego dobrania ilości lamp, ich rozmieszczenia oraz czasu naświetlania pomieszczenia. Promienie ultrafioletowe są wytwarzane przez niskociśnieniowe lampy rtęciowe. Optymalną aktywność odkażająca osiąga się przy długości fali od 253,7 – 265 nm. Okres optymalnego działania lampy bakteriobójczej zalecony przez producenta musi być przestrzegany, co dotyczy także kontroli okresowej lamp. Czas pracy lampy wraz z datami jej użycia musi zostać odnotowany w specjalnym zeszycie wraz z danymi osoby ja stosującej.

Sterylizacja

W zakres procesu sterylizacji wchodzi samo niszczenie mikroorganizmów, przygotowanie materiałów do sterylizacji, oraz ich właściwe zapakowanie, a także składowanie i przechowywanie. Organizmami, które są najbardziej oporne na proces sterylizacji są spory bakteryjne i niektóre wirusy.

Do sterylizacji wykorzystuje się następujące metody:

1. fizyczno-termiczna:

-sterylizacja parą wodną

-sterylizacja suchym, gorącym powietrzem

2. fizyczna, nietermiczna

-sterylizacja promieniami jonizującymi

-sterylizacja filtracyjna

3. chemiczno-fizyczna

-sterylizacja gazowa tlenkiem etylu

-sterylizacja formaldehydowa

Wyróżniamy dwa rodzaje sterylizacji parą wodną nasyconą, grawitacyjną – powietrze zostaje wyparte przez parę wodną – jest to technika użyta szczególnie w małych sterylizatorach, oraz próżniową, gdzie powietrze usuwane jest przez wytworzenie podciśnienia, a następnie wprowadzana jest para wodna. W przebiegu procesu sterylizacji parą wodną wyróżnia się okres wzrostu temperatury, okres wyrównania temperatury, który zależny jest od metody odpowietrzania autoklawu, rodzaju wyjaławianych materiałów, oraz rodzaju opakowań w jakich są one sterylizowane, okres właściwej sterylizacji, okres opadania temperatury. W autoklawie dostępne są różne programy działania, które użytkownik dobiera w zależności od potrzeb. Cykl szybki, który wykonywany jest przy 134 °C , nadciśnieniu 2,1 bar, w czasie 4 minut, bez fazy wstępnego podciśnienia i końcowego suszenia, jest stosowany do nieopakowanych narzędzi, które będą natychmiastowo używane. Małe narzędzia sterylizowane są na płytkach Petriego codziennie, poprzez umieszczenie otwartych szalek w rękawie urządzenia.

Wyróżnia się następujące klasy autoklawów, oznaczane literami:

• N – służy do sterylizowania nieopakowanych narzędzi, przeznaczonych do natychmiastowego użycia
• S – przeznaczony jest dla wyrobów, które wytwórca określa jako lite i porowate, najczęściej są to urządzenia z próżnią wstępną i suszeniem
• B – używa się do sterylizacji wszystkich wyrobów opakowanych, litych, wgłębionych i porowatych, cykl ten wykonują autoklawy wszechstronne.

Opakowania sterylizacyjne wytwarza się z papieru przepuszczającego parę wodną oraz wielowarstwowej przezroczystej folii, najczęściej polietylenowej. Papierowa strona opakowania powinna zawierać wskaźniki sterylizacji, dzięki którym można odróżnić pakiety sterylne od niepoddanych sterylizacji. Wysterylizowane narzędzia zapakowane w rękawy papierowo-foliowe przy pomocy zgrzewarki mogą być przechowywane do sześciu miesięcy, pakiety muszą być opatrzone datownikiem jeszcze przed włożeniem do autoklawu.

Pakiety w autoklawie układa się stroną foliową do foliowej, a papierową do papierowej, ponieważ przenikanie pary jest możliwe tylko przez papier. Najlżejsze pakiety powinny znajdować się na samej górze. Nie wolno całkowicie wypełniać opakowania, należy zostawić miejsce na rozprężenie i ściskanie pakietu w komorze sterylizacyjnej, pakiet ma być dokładnie zgrzany i zamknięty.

Proces sterylizacji musi być stale kontrolowany, aby zapewnić jego odpowiednią jakość. Kontrolę dzielimy na fizyczną, biologiczną oraz chemiczną. Wskaźniki fizyczne, do których zalicza się termometry, manometry, karty kontrolne oraz kontrolki świetlne służą do określania stanu technicznego urządzenia. Niektóre autoklawy wyposażone są w urządzenia rejestrujące te parametry. Wskaźniki chemiczne informują o osiągnięciu danych parametrów procesu sterylizacji poprzez zmianę barwy zawartej w nich substancji, natomiast nie dają żadnych danych co do jej skuteczności. Wskaźniki chemiczne dzielimy na zewnętrzne, które szybko zmieniają barwę, są umieszczane na zewnątrz każdego opakowania, świadczą one o tym, że odbył się proces sterylizacji, oraz wewnętrzne – które wkłada się do wnętrza pakietu – zmieniają one kolor powoli, dostarczając informacji o osiągnięciu wszystkich parametrów sterylizacji. Obecnie zaleca się test, który sprawdza równocześnie temperaturę, czas i ciśnienie, dzięki temu pozwala na szybkie określenie przyczyny ewentualnej niesprawności autoklawu, dostarcza też informacji o szczelności autoklawu.

Test Bovi&Dick przeprowadzany jest raz na 20 cykli sterylizacyjnych, raz w tygodniu, a także po konserwacji czy naprawie sprzętu w serwisie. Pakiet z testem BOVI&DICK umieszczany jest w pustym autoklawie i testowany w temp.134° C w czasie 3,5 min. Jeżeli test zabarwi się równomiernie, to znaczy, że autoklaw działa poprawnie.

Wskaźniki biologiczne służą do określenia w jakim stopniu mikroorganizmy i ich przetrwalniki są niszczone w procesie sterylizacji. Wskaźniki te zawierają przetrwalniki wyselekcjonowanych szczepów bakterii, które są odporne w wysokim stopniu na określony czynnik sterylizujący.

Okresowa kontrola biologiczna zachodzi poprzez umieszczenie trzech wskaźników biologicznych wewnątrz trzech pakietów, które wkłada się w różnych miejscach komory sterylizatora najtrudniej dostępnych w sterylizacji. Wyniki testów uzyskuje się po około 7 dniach inkubacji (czas zależny jest od rodzaju użytego wskaźnika). W kontroli biologicznej wyróżniamy kontrolę zewnętrzną – jest ona wykonywana przez stację sanitarno-epidemiologiczną raz na kwartał, oraz wewnętrzną, którą przeprowadza użytkownik autoklawu co najmniej raz na miesiąc, oraz każdorazowo po naprawie sprzętu. Autoklaw powinien być kontrolowany przynajmniej raz na rok w autoryzowanym serwisie.

Wysterylizowane pakiety muszą być przechowywane w wyznaczonych szufladach lub szafach, tak, aby nie uległy przerwaniu. pakiety z uszkodzonym opakowaniem uważa się za niesterylne. Temperatura powietrza w pomieszczeniach, gdzie składuje się sterylne pakiety powinna wynosić około 23° C, a wilgotność powietrza powinna być zbliżona do 50%. Zależnie od rodzaju opakowania pakiety uważa się za sterylne przez 3 miesiące – narzędzia opakowane w podwójną warstwę papieru oraz przez 6 miesięcy – narzędzia w opakowaniach papierowo-foliowych. W przypadku panowania w gabinecie gorszych warunków przechowywania niż zalecane, należy skrócić czas przechowywania pakietów.

Proces sterylizacji musi być udokumentowany, do czego służą specjalne księgi. Każdy wpis powinien zawierać metodę sterylizacji, parametry procesu, rodzaj cyklu, wyniki kontroli chemicznej, biologicznej, datę, można załączyć też wydruk parametrów sterylizacji, nazwisko osoby odpowiedzialnej za proces oraz jej podpis. Zaleca się zapisywanie także nazwisk osób leczonych narzędziami wysterylizowanymi w danym procesie. W przypadku sterylizowania narzędzi naruszających ciągłość tkanki, powinno się umieszczać wskaźniki w każdym pakiecie i wklejać wskaźnik z pakietu narzędzi użytych w zabiegu do karty pacjenta. Zgodnie z ustawą dokumentację kontroli procesów sterylizacji trzeba przechowywać przez 10 lat, ponieważ może ona zostać wykorzystana w przypadku roszczeń pacjentów.

Jako materiał źródłowy wykorzystano materiały Naczelnej Izby Lekarskiej.

Iga Misiak-Stodulska
Specjalistyczny Gabinet Kosmetyczno-Podologiczny
I-KOSMETYKA
www.ikosmetyka.eu