W ostatnich latach na forach, grupach podologicznych pojawiało się wiele tematów
dotyczących witaminy D. Środowiska medyczne, podologiczne bardzo często nie mówią
jednym głosem. Nawet wytyczne dotyczące suplementacji i prawidłowych zakresów
metabolitu witaminy D 3 w poszczególnych krajach świata potrafią się diametralnie różnić.
Sytuacja epidemiologiczna na świecie zmusiła naukowców do ponownego przyjrzenia się
znanym od lat lekom i ich wpływie na prewencję i leczenie covid-19.
Zanim przyjrzymy się nowym doniesieniom ze świata nauki, przypomnijmy sobie kilka
najważniejszych informacji o tej witaminie (a dokładniej grupie witamin), przydatnych w
praktyce podologicznej.
Pod pojęciem wit. D kryje się grupa związków chemicznych, wśród których
najważniejsze dla organizmu człowieka są witamina D 2 (ergokalcyferol) i witamina D 3
(cholekalcyferol). Są one formami nieaktywnymi, aktywacji ulegają dopiero w wątrobie i
nerkach.
Istnieją 2 źródła witaminy D: egzogenne, czyli spożywane wraz z pokarmem i wchłaniane w jelitach oraz endogenne, za którą odpowiedzialna jest synteza skórna.
Czy odpowiednio zbilansowana dieta dostarcza odpowiednią ilość witaminy D, aby zaspokoić dzienne zapotrzebowanie?
Niestety dieta okazuje się niewystarczająca. Dostarcza mniej niż 10% dziennego
zapotrzebowania na tą witaminę, co nie oznacza, że powinniśmy z tych produktów
zrezygnować.
Źródłem witaminy D 3 są tłuste ryby (najzdrowsze będą pieczone, smażenie zmniejsza
stężenie D 3 o 50%), żółtko jaj, wątroba zwierzęca, produkty mleczne.
Witamina D 2 występuje w pokarmach roślinnych oraz grzybach. Uznaje się, że jest ok. 3 razy
mniej aktywna niż cholekalcyferol (D 3 ). Powinni o tym pamiętać weganie i wegetarianie.
Obecnie wiele produktów spożywczych dostępnych na rynku jest sztucznie wzbogacanych o
witaminę D, co jest istotne doborze dawki suplementacyjnej.
Co powinniśmy wiedzieć o syntezie skórnej?
Przebiega ona dwuetapowo: pod wpływem promieniowania ultrafioletowego (UVB)
znajdujący się w skórze 7-dehydrocholesterol (7-DHC) ulega przekształceniu w prowitaminę
D (pre- D 3 ), która następnie pod wpływem temperatury ciała ludzkiego przekształca się w
witaminę D 3 , wiąże się z białkiem DBP i uwalniana jest stopniowo do krwiobiegu.
W badaniach klinicznych dowiedziono, że u osób o jasnym zabarwieniu skóry 1 dawka
rumieniowa (1MED – dawka promieni UV, która wywołuje minimalny rumień skórny)
powoduje uwolnienie do krwiobiegu ok 30 μg (1200 j.m.) D 3 z 1 m 2 powierzchni ciała w ciągu 24 h.
Warto pamiętać o tym, że efektywność syntezy skórnej zależy od czasu ekspozycji na promieniowanie UVB. Według badań najbardziej efektywna jest krótka ekspozycja na słońce (w ciągu 15 min w naskórku powstaje pre-D3, z której w ciągu 6 godzin ok.10% ulega przekształceniu w D 3 i przez 3 dni stopniowo uwalniana jest do krwiobiegu). Długa
ekspozycja na promieniowanie UVB powoduje, że w naskórku produkowane są związki
nieaktywne (lumisterol i tachysterol). Nie mają one możliwości związania się z białkiem DBP, wobec czego nie zostaną przetransportowane do krwiobiegu, pozostaną w naskórku i zostaną z nim złuszczone (usunięte z organizmu). Jest to mechanizm ochronny organizmu,
który zapobiega zatruciu witaminą D 3 .
Pod względem syntezy skórnej wit. D 3 lepsze są więc krótsze, codzienne kąpiele słoneczne, niż długie raz na jakiś czas.
W badaniu wykonanym w 2020 r, autorzy doszli do wniosku, że ekspozycja
słoneczna dzieci w wieku przedszkolnym w okresie wiosenno-letnim, aby mogły wytworzyć
600-1000 j.m. wit.D 3 powinna trwać ok.45 min bez użycia kremów z filtrem, w godzinach 10-15 (ma tu znaczenie kąt padania promieni słonecznych). Skąd wynikają te różnice? Badacze brali pod uwagę takie zmienne jak ubiór dzieci, miejsce zabaw oraz warunki atmosferyczne.
Reasumując, na dawkę witaminy D 3 produkowaną w skórze będą miały wpływ: pora
roku i pora dnia ekspozycji na słońce, zachmurzenie, zanieczyszczenie powietrza, szerokość geograficzna, stosowanie kremów z filtrem, ubiór, powierzchnia ciała eksponowana na słońce, pigmentacja i wiek.
Naukowcy doszli do wniosku, że w krajach wysoko uprzemysłowionych, zwłaszcza w
dużych aglomeracjach miejskich, skórna produkcja witaminy D często jest niewystarczająca
dla zaspokojenia dobowego zapotrzebowania. W badaniu prowadzonym wczesną wiosną u
ponad 5500 Polaków w wieku 16-90 lat, niedobór witaminy D (stężenie 25(OH)D < 30 ng/ml) stwierdzano u 66% badanych. Obecnie w latach pandemicznych uważa się, że ta wartość jest o wiele wyższa.
Statystycznie na niedobór witaminy D 3 częściej cierpią mężczyźni, niż kobiety, osoby z nadwagą oraz nastolatkowie i młodzi dorośli. Wraz z wiekiem zmniejsza się synteza
skórna, wobec czego seniorzy powinni bezwzględnie suplementować witaminę D 3 przez cały rok.
Jaką dawkę witaminy D suplementować, jak często i jakie preparaty są
najlepsze?
Badania pokazują, że nawet dzienna dawka 2000 j.m. może nie wystarczyć do
zwiększenia poziomu w surowicy 25(OH)D powyżej 30 ng/ml. Ustalając dawkę jaką
powinniśmy przyjmować musimy wziąć pod uwagę początkowy poziom 25(OH)D w surowicy.
Do tej pory uważano, że suplementację można prowadzić w dawkach uderzeniowych,
skumulowanych (np. wyższe dawki 1x w tyg, co 3 tyg) lub codziennie. Ostatnie, liczne
badania wykazują, że witamina D 3 przyjmowana codziennie daje wymiernie lepsze efekty:
zmniejsza ryzyko zgonu oraz ostrych infekcji dróg oddechowych.
Ponadto badanie Bischoff-Ferrari z 2016 r przeprowadzone u osób starszych
wykazało, że wyższe dawki witaminy D 3 (t.j. 60 tys. j.m./miesiąc) mające na celu szybsze
wyrównanie niedoboru, zamiast poprawy stanu układu kostnego, przyczyniały się do
zwiększenia ryzyka upadków i złamań kości. Również inne badania pokazały, że zależność
między stężeniem 25(OH)D, a efektami zdrowotnymi nie zawsze ma charakter liniowy – przy stężeniach wyższych niż 60-70 ng/ml rośnie ryzyko zgonu czy chorób alergicznych.
Biorąc pod uwagę mechanizmy ochronne organizmu podejrzewa się, ze dawki
uderzeniowe hamują aktywność enzymów odpowiedzialnych za metabolizm witaminy D 3 , w
skutek czego obniża się stężenie jej aktywnych postaci w tkankach.
Jakie preparaty warto polecać? Z pewnością takie, które mają status leku. W
odróżnieniu od suplementów diety, leki posiadają badania kliniczne, które udowadniają ich
skuteczność, bezpieczeństwo działania oraz są stale kontrolowane pod względem jakości.
Poza tym mamy pewność, że w tabletce jest taka zawartość substancji czynnej, jaka jest
podana na opakowaniu. Przy wprowadzaniu suplementu diety na rynek, producent nie musi wykonywać takich badań.
Niewątpliwie suplementacja wit.D jest niezbędna i przynosi wiele korzyści. Niedobory tej witaminy zwiększają ryzyko wystąpienia, m.in. nowotworów piersi, prostaty, płuc czy jelita grubego, cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych, alergicznych, chorób autoimmunologicznych (np. Hashimoto, łuszczyca), COVID-19, demencji, depresji.
Mam nadzieję, że ten artykuł dostarczy Wam garść argumentów potrzebnych przy
rozmowie z pacjentem w celu podniesienia świadomości jak istotna i ważna dla zdrowia jest
witamina D oraz jej odpowiednia suplementacja poprzedzona badaniami. Niewątpliwie
podniesie to rangę zawodu podologa, zwiększy poziom zaufania do tej grupy zawodowej, a
co najważniejsze wpłynie na poprawę zdrowia wielu pacjentów.
mgr farmacji Ewa Baryń, spec.podolog
Bibliografia:
- Magdalena Walicka, Agnieszka Jasik, Marzanna Paczyńska, Michał Wąsowski,
Marek Tałałaj, Ewa Marcinowska-Suchowierska „Niedobór witaminy D – problem
społeczny (Vitamin D deficiency – public health problem); Klinika Medycyny
Rodzinnej i Chorób Wewnętrznych Centrum Medycznego Kształcenia
Podyplomowego w Warszawie; Borgis – Postępy Nauk Medycznych 1/2008, s. 14-22 - Agnieszka Czerwińska, Janusz W. Krzyścin Numerical estimations of the daily
amount of skin-synthesized vitamin D by pre-school children in Poland - Heike A. Bischoff-Ferrari, MD, DrPH, Department of Geriatrics and Aging Research,
University Hospital Zurich, Monthly High-Dose Vitamin D Treatment for the
Prevention of Functional Decline A Randomized Clinical Trial - Płudowski P, Ducki C, Konstantynowicz J, Jaworski M. Vitamin D status in Poland.
Pol Arch Med Wewn. 2016 Aug 9;126(7-8):530-9. - Autier P, Boniol M, Pizot C, Mullie P. Vitamin D status and ill health: a systematic
review. Lancet Diabetes Endocrinol 2014;2:76-89. - Krzyscin JW, Jaroslawski J, Sobolewski PS. A mathematical model for seasonal
variability of vitamin D due to solar radiation. J Photochem Photobiol B 2011;105:106-
112. - Basińska-Lewandowska M, Lewiński A, Horzelski W et al. Effect of Summer Sunshine
Exposure on Vitamin D Status in Young and Middle Age Poles: Is 30 ng/mL Vitamin
D Cut-Off Really Suitable for the Polish Population? Int J Environ Res Public Health.
2021;18(15):8116. - Szarpak L, Rafique Z, Gasecka A et al. A systematic review and meta-analysis of
effect of vitamin D levels on the incidence of COVID-19. Cardiol J. 2021;28(5):647-
654. - Qian M, Lin J, Fu R, et al. The Role of Vitamin D Intake on the Prognosis and
Incidence of Lung Cancer: A Systematic Review and Meta-Analysis. J Nutr Sci
Vitaminol 2021;67(5):273-282. - Emerging Risk Factors Collaboration/EPIC-CVD/Vitamin D Studies Collaboration.
Estimating dose-response relationships for vitamin D with coronary heart disease,
stroke, and all-cause mortality: observational and Mendelian randomisation analyses.
Lancet Diabetes Endocrinol. 2021;9(12):837-846. - Zhang Y, Fang F, Tang J, et al. Association between vitamin D supplementation and
mortality: systematic review and meta-analysis. BMJ. 2019 Aug 12;366:l4673. - Sluyter JD, Manson JE, Scragg R. Vitamin D and Clinical Cancer Outcomes: A
Review of Meta-Analyses. JBMR Plus. 2020;5(1):e10420. - Jolliffe DA, Camargo CA Jr, Sluyter JD, et al. Vitamin D supplementation to prevent
acute respiratory infections: a systematic review and meta-analysis of aggregate data
from randomised controlled trials. Lancet Diabetes Endocrinol. 2021;9(5):276-292. - Bjelakovic G, Gluud LL, Nikolova D, et al. Vitamin D supplementation for prevention
of mortality in adults. Cochrane Database Syst Rev 2014;1:Cd007470. - Gowda U, Mutowo MP, Smith BJ, Wluka AE, Renzaho AM. Vitamin D
supplementation to reduce depression in adults: meta-analysis of randomized
controlled trials. Nutrition 2015;31:421-429. - Niedermaier T, Gredner T, Kuznia S. et al. Vitamin D supplementation to the older
adult population in Germany has the cost‐saving potential of preventing almost 30
000 cancer deaths per year. Molecular Oncology 2021;15:1986–1994.
