Zawodowe obuwie specjalistyczne inaczej …

Specyfika pracy w gabinetach podologicznych, osób zajmujących się specjalistyczną pielęgnacją stóp, wymaga zastosowania środków ochrony indywidualnej przed działaniem szkodliwych czynników biologicznych (w tym specjalistycznego obuwia). Oczywiście zdajemy sobie sprawę z faktu, że gabinet podologiczny to nie sala zabiegowa i nie placówka służby zdrowia, niemniej jednak potencjalne zagrożenie czynnikami biologicznymi tu niewątpliwie może wystąpić.

Minione dziesięciolecie przyniosło znaczny wzrost wiedzy na temat tych żywych organizmów i wytwarzanych przez nie substancji, które stanowią potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzi pracujących. Wykryto nowe czynniki zagrożenia, często nieznane przedtem nauce, a równocześnie znacznie poszerzono wiedzę na temat roli i znaczenia wielu znanych wcześniej czynników oraz przekroju narażonych grup zawodowych (Dutkiewicz 2004).

W krajach Unii Europejskiej kwestie dotyczące ochrony zdrowia pracowników przed ryzykiem związanym z ekspozycją na czynniki biologiczne w miejscu pracy reguluje szczegółowo Dyrektywa 2000/54/EC. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki i stanowi jej implementację do prawa krajowego.

Ze względu na stopień zagrożenia, jaki stwarzają dla człowieka, czynniki biologiczne dzieli są na cztery grupy. Podstawą podziału są ich właściwości zakaźne. Kryteria zaklasyfikowania czynników biologicznych do poszczególnych grup zagrożenia stanowią: zdolność do wywoływania choroby u człowieka oraz ciężkość jej przebiegu, możliwość rozprzestrzenienia się choroby w populacji, możliwość zastosowania skutecznej profilaktyki lub leczenia. Poza działaniem zakaźnym w klasyfikacji uwzględnia się także działanie uczulające lub toksyczne czynników biologicznych (Zielińska-Jankiewicz i wsp. 2005a).

Zapisy rozporządzenia określają wymagania wobec pracodawców w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochrony zdrowia pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych. Główną grupą zawodową, narażoną na bezpośredni kontakt z czynnikami biologicznymi mogącymi mieć charakter chorobotwórczy są pracownicy służby zdrowia (Górny 2012). Dlatego też zagadnienia związane z zakażeniami szpitalnymi są tematem żywo interesującym liczne środowiska medyczne. Zrozumienie problematyki łączącej się z tym zagadnieniem wymaga wiedzy z zakresu epidemiologii, chorób zakaźnych, mikrobiologii, finansów i administracji. Kontrola zakażeń szpitalnych jest uznawana przez współczesne szpitalnictwo za najważniejsze kryterium jakości pracy (Zielińska-Jankiewicz i wsp. 2005b).

Do grupy pracowników służby zdrowia najbardziej narażonych na kontakt z obecnymi w środowisku pracy czynnikami biologicznymi należy zaliczyć: personel szpitalnych oddziałów zakaźnych, chirurgicznych, pulmonologicznych, ginekologiczno-położniczych, hematologicznych, pediatrycznych, intensywnej opieki medycznej, prosektoriów, a także stomatologów, pracowników stacji krwiodawstwa, pracowni endoskopii i laboratoriów analitycznych (Zielińska-Jankiewicz i wsp. 2005b). Zgodnie z ustawą o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 5 grudnia 2008 r. z art. 11 i art. 14, w celu ochrony eksponowanych pracowników należy stosować wszelkie dostępne i skuteczne środki ochrony osobistej i profilaktyki technicznej. Jednym z elementów ochrony indywidualnej jest obuwie medyczne, spełniające najwyższe standardy bezpieczeństwa oraz umożliwiające skuteczną prewencję zakażeń.

Badania dotyczące doboru właściwego obuwia ochronnego, tak dla personelu medycznego jak i pacjentów, zarówno pod względem epidemiologicznym, mechanicznym jak i BHP, mają swoją długą historię, a ich wyniki pozwalają na opracowywanie i wprowadzanie do użytku coraz nowszych rozwiązań w tym zakresie. Badaniom poddawano wpływ materiału, z którego wykonane były buty, na przenoszenie drobnoustrojów oraz skuteczność zastosowania dodatkowych pokrowców. Uzyskane wyniki jednoznacznie wykazały istotny wpływ zastosowanego do budowy obuwia tworzywa na bezpieczeństwo epidemiologiczne oddziałów szpitalnych. Wskazano również na niewielki wpływ stosowanych pokrowców na ograniczenie rozmiarów potencjalnego skażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi (Copp et al. 1987).

W badaniach, oprócz możliwości przenoszenia materiału biologicznego na powierzchni obuwia, skupiano również uwagę na jego roli podczas eksploatacji w ograniczaniu rozwoju drobnoustrojów i ich przenoszeniu się na skórę stopy. Podczas użytkowania obuwia następuje zasiedlanie jego wnętrza przez bakterie i grzyby. Szczególnie sprzyjają im warunki obuwia całozamkniętego o ograniczonych możliwościach przewietrzania, co sprzyja przepoceniom. Dynamika ich wzrostu jest ściśle związana z mikroklimatem zamkniętej przestrzeni wnętrza obuwia, szczególnie wykonanego ze skóry, materiałów skóropodobnych, czy tez włókienniczych (Falkiewicz-Dulik i wsp. 2012). Odpowiednia ochrona mikrobiologiczna obuwia jest ważnym, lecz nie zawsze docenianym elementem uzupełniającym leczenie grzybicy stóp, a także skutecznym zabezpieczeniem przed reinfekcją. Stosowane obuwie można znacząco poprawić, używając w trakcie produkcji butów na wewnętrzne elementy materiały o podwyższonej odporności mikrobiologicznej, które hamują rozwój drobnoustrojów. Bakterie bytujące we wnętrzu obuwia są przyczyną powstawania nieprzyjemnego zapachu, gdyż powodują rozkład potu. Przyczyniają się do infekcji wszelkiego rodzaju zadrapań i ran, utrudniając ich gojenie, co jest szczególnie uciążliwe w przypadku osób długotrwale użytkujących obuwie w ciągu doby. Celowe jest więc wdrażanie nowoczesnych technologii biostabilizacji materiałów stosowanych do produkcji obuwia, zwłaszcza przeznaczonych na elementy wewnętrzne (Falkiewicz-Dulik i Macura 2008).

Niezwykle ważne z perspektywy użytkowania obuwia w placówkach medycznych, ale również w gabinetach podologicznych jest możliwość szybkiego przywrócenia mu stanu czystości, dezynfekcji, czy w warunkach sal operacyjnych sterylizacji (Rutala i Weber 2004; Chalmers i Straub 2006).

Oprócz bezpieczeństwa użytkowania obuwia pod względem epidemiologicznym, niezwykle ważne jest również zapewnienie jego użytkownikom bezpieczeństwa natury mechanicznej. Śliskość podłogi jest ważnym wskaźnikiem przy ustalaniu wielkości ryzyka poślizgnięcia i upadku, dlatego pomiar tarcia jest jedną z głównych metod jej ustalenia. Na współczynnik tarcia, poza stanem podłogi, decydujący wpływ ma obuwie, a zwłaszcza jego podeszwa (Kai et al. 2012). Wieloletnie badania w tym zakresie wykazały, że najbardziej antypoślizgowe powierzchnie, przeznaczone na podeszwy butów, uzyskuje się z mikrokomórkowego poliuretanu, a nie jak powszechnie sądzono z gumy. W ostatnich latach poliuretan mikrokomórkowy został zastąpiony przez poliuretan podwójnej gęstości, który ma gęstą warstwę zewnętrzną oraz miękkie mikroporowate podłoże. Doskonale sprawdza się on nie tylko na śliskich pastowanych powierzchniach ale również na zaolejonych, mokrych, czy nawet na lodzie (Manning i Jones 2001).

Badania biomechaniczne wskazują, że wśród pracowników opieki zdrowotnej częściej występują zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego niż w większości innych grup zawodowych. Jest to spowodowane działaniami wymagającymi stałego przebywania w pozycji stojącej oraz chodzenia przez dłuższy czas. Takie wymagania pracy mogą przyczynić się do powstawania problemów mięśniowo-szkieletowych w obrębie dolnego odcinka kręgosłupa i kończyn dolnych. Wobec powyższego użytkowanie wygodnych butów przez personel medyczny jest niezbędne w celu przeciwdziałania u nich wspomnianym dolegliwościom. Chiu i wsp. (2007) starali się określić, które z parametrów obuwia medycznego mają najistotniejszy wpływ na komfort jego użytkowania. W tym celu przebadali większość dostępnych na rynku modeli tego typu butów. Badania przeprowadzono w dwóch fazach. W pierwszej przeprowadzono badania terenowe (relacje pozycji stojącej do chodu, szybkość przemieszczania sie itp.), natomiast w drugiej pomiary biomechaniczne (EMG, zakresy ruchów, rozkład sił nacisku stopy, siły reakcji podłoża itp.). Podsumowujące wyniki badań autorzy stwierdzili, że wygodne obuwie dla pracowników opieki zdrowotnej powinno zapewniać podparcie wysklepienia stopy w strefie śródstopia o grubości 1,5 cm wykonane z pianki EVA oraz pięty pomiędzy wysokością 1,8 a 3.6 cm. Taki układ stopy, oparty na materiale EVA, pomoże zminimalizować rozkład nacisku statycznego, siły uderzenia stopy o podłoże w trakcie chodzenia oraz zwiększy komfort pracy stawu skokowego.

Ze względu na duże zagrożenie upadkami osób starszych bardzo dużo badań poświecono na poprawę u nich stabilności posturalnej. Niezwykle ważnym jej elementem, ze względu na liczne deformacje stóp jest stosowanie właściwego obuwia. Nieprawidłowo dopasowane obuwie jest powszechnym zjawiskiem u osób starszych i jest mocno związane z patologią przedniej części stopy oraz jej bólem. Odkrycia te wskazują na potrzebę oceny obuwia w zarządzaniu problemami stóp u osób starszych. Najwięcej negatywnych skutków użytkowania niewłaściwego obuwia odnotowano w warunkach domowych, dotyczyło to zwłaszcza jego niskich właściwości antypoślizgowych. Osoby starsze, głównie ze względów ograniczeń ruchowych preferują obuwie wsuwane, niewymagające sznurowania lub innej formy mocowania ich na stopie. Musi się ono jednak charakteryzować odpowiednią sztywnością, która uniemożliwi ześlizgiwanie się stopy w płaszczyźnie czołowej (Menz i Sherrington 2000; Reiber et al. 2002; Menz i Morris 2005; Chandalia et al. 2008; Menant et al. 2008; van der Zwaard et al. 2011; Menz et al. 2014).

W oparciu o przytoczone wyniki badań należy stwierdzić, że obuwie skierowane do pracowników służby zdrowia oraz pacjentów powinno spełniać następujące kryteria:

• posiadać zamkniętą strukturę, zapobiegającą wchłanianiu wszelkich zanieczyszczeń,
• umożliwiać łatwe oczyszczenie, dezynfekcję lub sterylizację,
• posiadać pełną strefę śródstopia i wzmocnioną okolicę palców, zapewniając ochronę stopy przed urazem mechanicznym,
• charakteryzować się antypoślizgową podeszwą, zapobiegającą poślizgnięciu na powierzchniach wypastowanych, mokrych lub zaolejonych itp.
• powinno posiadać specjalnie zaprojektowane otwory zapewniające właściwą wentylację stopy, a jednocześnie zapobiegające dostawaniu się niepożądanych płynów do wnętrza buta,
• zapewniać odpowiednią amortyzację wstrząsów powodujących uszkodzenia powierzchni stawowych,
• być wykonane z bezpiecznego i antyalergicznego tworzywa.

Literatura:

1. Chalmers C, Straub M. Standard principles for preventing and controlling infection. Nursing Standard, 2006; 20: 57-65.

2. Chandalia HB, Singh D, Kapoor V, Chandalia SH, Lamba PS. Footwear and foot care knowledge as risk factors for foot problems in Indian diabetics. International Journal of Diabetes in Developing Countries, 2008; 28(4): 109-113.

3. Chiu, Min-Chi; Wang, Mao-Jiun J. Professional footwear evaluation for clinical nurses. Applied Ergonomics, 2007; 38: 133-141.

4. Copp G; Slezak L; Dudley N; Mailhot CB. Footwear practices and operating room contamination. Nursing Research, 1987; 36 (6): 366-369.

5. Directive 2000/54/EC of the European Parliament and of the Council of 18 September 2000 on the protection of workers from risks related to exposure to biological agents at work (seventh individual directive within the meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC). Off J Law 17/10/2000, 262, ss. 0021–0045.

6. Dutkiewicz J. Biologiczne czynniki zagrożenia zawodowego – aktualne problemy. Medycyna Pracy, 2004; 55(1): 31–40.

7. Falkiewicz-Dulik M, Macura Nanosrebro jako substancja biostabilizująca materiały obuwnicze w profilaktyce grzybicy stóp. Mikologia Lekarska, 2008; 15(3): 145-150.

8. Falkiewicz-Dulik M, Skóra M, Krzysciak P, Przyjemska L. Aspekty mikologiczne użytkowania obuwia dla służb mundurowych. Mikologia Lekarska, 2012; 19 (2): 74-79.

9. Górny RL. Szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy. Promotor BHP, 2012; 10: 10-15.

10. Kai WL, Chih-Yong C, Ching Chung C, Liwen L. Assessment of slip resistance under footwear materials, tread designs, floor contamination, and floor inclination conditions. Work, 2012; 41: 3349-3351.

11. Manning DP, Jones C. The effect of roughness, floor polish, water, oil and ice on underfoot friction: current safety footwear solings are less slip resistant than microcellular polyurethane. Applied Ergonomics, 2001; 32: 185-196.

12. Menant JC, Steele JR, Menz HB, Munro BJ, Lord SR. Optimizing footwear for older people at risk of falls. Journal of Rehabilitation Research & Development, 2008; 45(8): 1167-1182.

13. Menz HB, Sherrington The Footwear Assessment Form: A reliable clinical tool to assess footwear characteristics of relevance to postural stability in older adults. Clinical Rehabilitation, 2000; 14: 657-664.

14. Menz HB, Morris ME: Footwear characteristics and foot problems in older people. Gerontology, 2005; 51 :346-351.

15. Menz HB, Auhl M, Ristevski S, Frescos N, Munteanu SE. Evaluation of the accuracy of shoe fitting in older people using three-dimensional foot scanning. Journal of Foot and Ankle Research, 2014; 7:3.

16. Reiber GE, Smith DG, CM. Wallace, Vath CA, Sullivan K, Hayes S, Yu O, Martin D, Maciejewski M. Footwear used by individuals with diabetes and a history of foot ulcer. Journal of Rehabilitation Research and Development, 2002; 39(5):615-622.

17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. DzU 2005, nr 81, poz. 716.

18. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 kwietnia 2003r. w sprawie wykazu prac, przy których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby. DzU 2003, nr 67, poz. 633.

19. Rutala WA, Weber DJ. Disinfection and Sterilization in Health Care Facilities: What Clinicians Need to Know. Healthcare Epidemiology, 2004;39: 702-709.

20. Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 5 grudnia 2008 r. (Dz.U. Nr 234, poz. 1570).

21. van der Zwaard BC, Elders PJM, Knol DL, Gorter KJ, Peeraer L, van der Windt DAWM, van der Horst HE. Treatment of forefoot problems in older people: study protocol for a randomised clinical trial comparing podiatric treatment to standardised shoe advice. Journal of Foot and Ankle Research, 2011; 4:11.

22. Zielińska-Jankiewicz K, Kozajda A, Szadkowska-Stańczyk I. Zawodowa ekspozycja na czynniki biologiczne i ochrona narażonych na nie pracowników w świetle nowych przepisów prawnych. Medycyna Pracy, 2005a;56(4):319-323.

23. Zielińska-Jankiewicz K, Kozajda A, Szadkowska-Stańczyk I. Ochrona pracowników szpitali przed ryzykiem związanym z ekspozycją na czynniki biologiczne. Medycyna Pracy, 2005b; 56(5): 367-373.